Interview met NU.nl: Wanneer je wel en niet mag staken

Werknemers staken om bijvoorbeeld een beter loon of cao af te dwingen bij hun werkgever. Maar soms heeft niet alleen de werkgever hier last van. Zo is het door stakingen lastiger om medicijnen te halen, in de supermarkt je product te willen kopen of om met de trein naar werk te gaan. Mensen die er vaak niet veel aan kunnen doen, staan dus in de kou.

Het recht om te staken is vastgelegd in het Europees Sociaal Handvest. Daarin staat dat je als werknemer tijdelijk je werk neer mag leggen als je werkgevers en de vakbonden er niet meer uit komen. “Dat moment is bijvoorbeeld als de onderhandelingsgesprekken vastlopen”, zegt Arnold Birkhoff, partner en advocaat arbeidsrecht bij Kneppelhout advocaten. Birkhoff werkt onder andere aan cao-onderhandelingen met vakbonden en rechtszaken over stakingen.

Werknemers grijpen die kans dus ook. In deze en vorige week waren er enkele dagen met ProRail-stakingen van enkele uren in een deel van het land. Er reden toen veel minder treinen. Vrijdag volgt de laatste staking in Noord- en Oost-Nederland. Treinreizigers kunnen mogelijk nog meer en nog grotere stakingen verwachten.

Onderhandelingen over een nieuwe cao en hogere lonen tussen vakbond FNV en spoorbeheerder ProRail zitten namelijk muurvast. Beide partijen geven aan ook niet meer in gesprek te zijn met elkaar. Over de gevolgen hiervan lees je meer via deze link.

Toch mag staken niet altijd zomaar. Er zijn regels aan verbonden. “Zo moet je een staking op tijd bekendmaken bij je werkgever. En moet het middel, zoals een staking, redelijk zijn. Dat betekent dat een staking in verhouding moet staan met je uiteindelijke doel, zoals een hoger loon of betere cao”, benadrukt Birkhoff.

Je werkgever kan ook naar de rechter stappen om een staking te beperken of verbieden. “Een staking kan worden verboden als dat maatschappelijk gezien noodzakelijk is. Zo kan de rechter een staking verbieden als de openbare orde of volksgezondheid in gevaar kan komen”, zegt Birkhoff. Wanneer dat precies is, is volgens de arbeidsrechtadvocaat niet duidelijk: “Het blijft, zoals wel vaker in het recht, ook een grijs gebied.”

Ook mag een werkgever geen disproportionele economische schade aan een staking overhouden. Zo dwong Schiphol via de rechter af dat het vliegveld bereikbaar moest blijven door de NS tijdens een landelijke ov-staking in september voor een verbeterde vroegpensioenregeling.

Al gelden er wel verschillende regels voor sectoren, vertelt hoogleraar Arbeidsrecht Evert Verhulp. “Er mogen bijvoorbeeld geen doden vallen. Dus bij een staking van het zorgpersoneel moet er een EHBO geopend zijn.” Bij de apotheekstakingen blijven medicijnen bij spoed ook altijd verkrijgbaar.

Er gelden ook regels voor je werkgever; die mogen niet zomaar uitzendkrachten inhuren wanneer jij staakt. Dat is het breken van een staking. Als je je werk neerlegt, is dat dus écht een staking.

Stakingen worden volgens Verhulp ondanks dat het een grondrecht is toch nog vaak verboden. “We vinden staken in Nederland heel vervelend. En daardoor zijn we als samenleving heel voorzichtig als het gaat om het werk neerleggen.”

“Staken is ook een maatschappelijk iets”, zegt Birkhoff. “Wanneer je last ervaart omdat door een staking je trein bijvoorbeeld niet rijdt, word je ook aangespoord om over iets na te denken.” Zo kun je je volgens de arbeidsrechtadvocaat afvragen of de groep die staakt, misschien wel een punt heeft.

Al neemt dat niet weg dat je niet mag mopperen, benadrukt Birkhoff. “Tuurlijk kan dat. Maar je moet ook respect hebben voor de ander. Het recht om te staken is immers een belangrijk element van onze rechtsstaat. Elke vorm van beperking daarvan is een rechtstreekse verzwakking van die rechtsstaat.”

Vakbond FNV stelt dat het de regels van het stakingsrecht meeneemt bij het organiseren van de stakingen. “Dat gaat ook gepaard met veiligheidsoverleggen en tijdige communicatie naar werkgevers en mensen die misschien last ervaren”, vertelt FNV-vicevoorzitter Zakaria Boufangacha. “En we schalen stakingen op; we leggen niet het hele land plat. Maar kiezen eerst voor enkele uren, of delen van het land, zoals bij de apothekersassistenten en spoormedewerkers.”

Maar tegelijkertijd staken moet volgens de vicevoorzitter ook pijn doen bij de werkgevers. “Anders heeft het geen enkel effect. En ja, soms heeft dat ook indirect invloed op andere mensen.” Boufangacha benadrukt dat de FNV dit jammer vindt, maar ook dat er veel begrip is wanneer de vakbond uitlegt dat het voor de stakende leden ook lastig is. “Zij willen immers ook hun boterham kunnen betalen en werk naar behoren kunnen doen.”