Uitbreiding sluitingsbevoegdheid van burgemeester

Er ligt een wetsvoorstel om de bevoegdheid van burgemeesters, om op grond van de Gemeentewet over te gaan tot sluiting van bijvoorbeeld woningen, uit te breiden: Wetsvoorstel sluitingsbevoegdheid burgemeester bij openbare ordeverstoring door ernstig geweld of door een wapenvondst.

Dit wetsvoorstel vloeit voort uit de coalitieafspraken waarbij partijen zijn overeengekomen dat maatregelen moeten worden genomen om harder op te kunnen treden tegen georganiseerde en ondermijnende criminaliteit.

Handhaven openbare orde

Op grond van de Gemeentewet heeft de burgemeester bevoegdheden om de openbare orde te kunnen handhaven. Op grond van het huidige artikel 174a Gemeentewet kan een burgemeester besluiten om een woning, een niet voor het publiek toegankelijk lokaal of een bij die woning of dat lokaal behorend erf te sluiten, als door gedragingen in de woning of het lokaal of op het erf de openbare orde rond de woning, het lokaal of het erf wordt verstoord. Criterium dat daarbij wordt gehanteerd in de jurisprudentie is dat er sprake moet zijn van ernstige woonoverlast die zich met grote regelmaat en langdurig voordoet. Daarnaast geldt dat het moet gaan om gedragen in de woning of op het erf behorend bij die woning. De sluitingsbevoegdheid wordt dan ook veel toegepast voor sluiting van drugspanden waarbij vaststaat dat er vanuit de woning wordt gehandeld in drugs en er sprake is van overlast voor de omgeving. In situaties waar er geen sprake is van drugsoverlast gaat het om vergelijkbare overlast.

Georganiseerde criminaliteit

Gemeenten worden steeds vaker geconfronteerd met georganiseerde en ondermijnende criminaliteit waarbij woningen of de bewoners ervan met (vuur)wapens worden bedreigd. Wekelijks in het nieuws valt te lezen over handgranaten aan voordeuren of kogelinslagen op gevels. Die situaties leveren uiteraard ook een verstoring van de openbare orde op, maar gezien voornoemde criteria kan de burgemeester geen gebruik maken van de sluitingsbevoegdheid van artikel 174a Gemeentewet. Meerdere keren heeft de bestuursrechter een streep gehaald door toepassing van de sluitingsbevoegdheid op grond van artikel 174a Gemeentewet bij (vuur)wapengeweld gericht tegen woningen.

Zo oordeelde bijvoorbeeld de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in geval van explosieven die waren gegooid in de richting van de woning van een president van een motorbende, dat daarbij geen gedragen ín de woning de orde verstoorden en artikel 174a Gemeentewet daarom geen grondslag kon bieden voor sluiting van de aangevallen woning (ABRvS 5 april 2017, ECLI:NL:RVS:2017:923). Daarbij geldt dat de overlast vaak niet langdurig is. Uiteraard kan de dreiging langer voortduren en terugkeren zoals het geval was ten aanzien van een gezin in Eindhoven, maar vaak is ook sprake van een enkel incident.

Indien artikel 174a Gemeentewet niet kan worden toegepast, is de burgemeester genoodzaakt om de orde te handhaven door een noodbevel (artikel 175 Gemeentewet) uit te vaardigen, terwijl die bevoegdheid strikt genomen bedoeld is voor uitzonderlijke situaties. Om de burgemeester de bevoegdheid te geven om adequaat op te treden in deze situaties doet de Minister van Justitie nu dit voorstel om artikel 174a Gemeentewet aan te passen.

Uitbreiding artikel 174a Gemeentewet

In het voorstel wordt de bestaande tekst van het eerste lid van artikel 174a Gemeentewet uitgebreid met twee onderdelen:

“b. door ernstig geweld, of bedreiging daarmee, in of in de onmiddellijke nabijheid van de woning of het lokaal of op het erf of in de onmiddellijke nabijheid van het erf, de openbare orde rond de woning, het lokaal of het erf wordt verstoord of ernstige vrees bestaat voor het ontstaan van een zodanige verstoring;

door het aantreffen in de woning of het lokaal of op het erf van een wapen als bedoeld in artikel 2 van de Wet wapens en munitie de openbare orde rond de woning, het lokaal of het erf wordt verstoord of ernstige vrees bestaat voor het ontstaan van een zodanige verstoring.”

Bijzonder is dat de bevoegdheid niet alleen wordt uitgebreid door in de tekst op te nemen dat geweld of dreiging van geweld in de onmiddellijke nabijheid van de woning die de openbare orde rond de woning, het lokaal of het erf verstoort, maar ook de ernstige vrees voor verstoring van openbare orde. Dat geldt ook voor de aanvulling onder c. waar tevens “de ernstige vrees voor het ontstaan van een zodanige verstoring” is opgenomen. In andere woorden: met deze wijzigingen hoeft er op het moment van ingrijpen door de burgemeester nog geen sprake te zijn van een verstoring van de openbare orde. Dit betreft een belangrijk verschil, nu de burgemeester daarmee de bevoegd tot sluiting kan aanwenden nog voordat er daadwerkelijk sprake is van verstoring van de openbare orde.

Het wetsvoorstel moet nog worden behandeld door de Eerste en Tweede Kamer. Bij die behandeling zal naar verwachting extra aandacht worden besteed voornoemd aspect dat de bevoegdheid ook bij “vrees voor” kan worden aangewend en aan de gevolgen die een sluiting door de burgemeester teweeg kan brengen. In geval de burgemeester een woning sluit op grond van artikel 174a Gemeentewet, kan de verhuurder bijvoorbeeld de huurovereenkomst met de bewoner buitengerechtelijk ontbinden en kan in geval van eigendom de woning door de gemeente worden onteigend. Dit is een inbreuk op de eigendom op het eigendomsrecht die wellicht gerechtvaardigd kan zijn, maar interessant is de vraag of een dergelijke inbreuk evenredig zal worden geacht in situaties waarbij de burgemeester slechts optreedt vanwege de vrees voor verstoring van de openbare orde.