De huidige internationale sancties tegen Rusland zorgen voor de nodige uitdagingen bij banken, die op hun beurt het risicobeleid naar klanten bepalen. Hoe ondervangen bedrijven dit? Voor Globe Magazine, van ondernemersvereniging EVOFenedex, schreef onze collega Tim Hesselink onderstaande artikel over de sanctiewetgeving tegen Rusland.
Eind december 2023 heeft de Europese Unie het inmiddels twaalfde sanctiepakket tegen Rusland aangenomen. De Europese sanctiewetgeving heeft grote impact op internationale handelsstromen. Banken verlenen toegang tot het betalingsverkeer voor de handel, en vervullen de rol van poortwachter in het financiële stelstel. Niet alleen bedrijven maar ook de banken moeten de internationale sanctieregelgeving tegen Rusland naleven. Dit zorgt voor de nodige uitdagingen bij banken, die op hun beurt het risicobeleid ten opzichte van hun klanten bepalen.
De poortwachtersrol van de banken komt voort uit wettelijke verplichtingen. Zo moet de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) voorkomen dat criminelen via hun rekeningen geld witwassen dat ze met misdaad hebben verdiend. Het is de bank die een rekening opent voor een particulier of rechtspersoon. Voordat ze daartoe overgaan verrichten banken een klantonderzoek.
Ook dienen banken (zijnde financiële instellingen) de internationale sanctieregelgeving na te leven. Sancties zijn maatregelen, genomen door bevoegde internationale instellingen, naar aanleiding van een schending of bedreiging van de internationale vrede en veiligheid. De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten controleren of een bank de financiële sancties naleeft (Sanctiewet 1977). Naleving van de internationale sanctieregelgeving zorgt voor de nodige uitdagingen bij banken. Deze uitdagingen en de risk appetite van de banken bepalen het risicobeleid ten opzichte van de klanten.
Twaalfde sanctiepakket aangenomen
Op 18 december 2023 heeft de Europese Unie (EU) het twaalfde sanctiepakket tegen Rusland aangenomen. De nieuwe sancties zijn onder andere gericht tegen de Russische militaire industrie, cybertoeleveranciers van de Russische inlichtingendiensten en de invoer van Russische diamanten. Ook zijn verdere maatregelen getroffen tegen het omzeilen van sancties; bijvoorbeeld via China, Turkije of Kazachstan.
Verder heeft de EU in het twaalfde sanctiepakket opnieuw beperkende maatregelen opgelegd aan personen en entiteiten. In totaal bevat de sanctielijst tegen Rusland nu 1612 personen (inclusief Vladimir Poetin) en 331 entiteiten. Niet alleen de EU, maar ook landen zoals de Verenigde Staten, Japan en Zwitserland hebben vergelijkbare sanctiemaatregelen tegen Rusland genomen. Tussen 22 februari 2022 en 10 februari 2023 werden wereldwijd beperkingen opgelegd aan 10.608 personen en 3431 entiteiten uit Rusland. Hiermee overtreffen de sancties tegen Rusland die tegen Iran. [1]
Impact voor bedrijven
Bedrijven kunnen – grofweg – op twee manieren worden geconfronteerd met de impact van de Europese sancties tegen Rusland.[2] In de eerste plaats zijn er ‘individuele beperkende maatregelen’ opgelegd, op grond waarvan bedrijven niet direct of indirect zaken mogen doen met de (bijna) 2000 personen en entiteiten op de sanctielijst. [3] Van indirect zakendoen kan sprake zijn als ‘economische middelen’ ter beschikking worden gesteld aan bedrijven die eigendom zijn – of onder zeggenschap staan – van personen of bedrijven op de sanctielijst. Dit vereist voor bedrijven de nodige due diligence-activiteiten op het gebied van Know Your Customer (KYC).
Ten tweede zijn er uitgebreide ‘economische sancties’ ingesteld. [4] Er geldt een verbod op de uitvoer van een groot aantal producten voor diverse sectoren, zoals dual-use-items en industriële producten. [5] Met het elfde en twaalfde sanctiepakket zijn inmiddels ook vergaande beperkingen op de invoer van goederen uit Rusland ingesteld. Zo geldt sinds 30 september 2023 een importverbod op producten die ijzer of staal met oorsprong Rusland bevatten (elfde sanctiepakket). In het twaalfde sanctiepakket zijn beperkingen opgenomen op de invoer van goederen die aanzienlijke inkomsten voor Rusland genereren, zoals ruwijzer, koper- en aluminiumdraad, folie, buizen en pijpen.
Kortom, bedrijven moeten zowel transacties als de daarmee gemoeide invoer en uitvoer goed monitoren. Een gedegen KYC-toets op de (eind)klant valt daar zeker onder. Een juiste beoordeling van de goederen en diensten op basis van de sanctiewetgeving is tevens onontbeerlijk. Bedrijven hebben tot slot een belangrijke rol bij het voorkomen dat de sancties tegen Rusland worden omzeild. [6]
De Europese sanctiewetgeving tegen Rusland is na twaalf pakketten uiterst complex geworden, en daardoor voor de meeste bedrijven lastig te beoordelen. Dit laat onverlet dat niet alleen de overheid maar ook de banken verwachten dat bedrijven hun transacties monitoren. Goed geïmplementeerd beleid op het gebied van sanctiecompliance in de vorm van een Internal Compliance Programma (ICP) vormt daarvoor een belangrijke basis.
Compliant aan sanctiewetgeving
Vanuit sanctieoogpunt (en Wwft) monitoren banken de transacties van klanten continu. Dat past binnen het kader van beleid, procedures en interne controles die banken hebben opgesteld om te voldoen aan de internationale sanctieregelgeving. Niet naleving kan resulteren in het schorsen of intrekken van (bank)vergunningen, boetes of andere disciplinaire maatregelen. Ook kan dit de reputatie van banken schaden.
Momenteel staan veel Nederlandse banken hun klanten niet meer toe transacties uit te voeren waarbij Rusland betrokken is (uitzonderingen daargelaten). Banken kijken echter niet alleen vooruit, maar met name achteruit. In dat kader voeren banken periodieke controles uit bij klanten en onderzoeken ze (eventuele) onregelmatigheden in het licht van de sanctiewetgeving (en de Wwft). Klanten worden vragen gesteld over verrichte transacties met het oog op naleving van de internationale sanctiewetgeving tegen Rusland. Dat proces wordt binnen banken aangestuurd door complianceafdelingen, die de naleving van sanctie wet- en regelgeving streng bewaken.
Uitdagingen bedrijven
Voor klanten leiden deze periodieke onderzoeken vaak tot uitdagende vragenlijsten. Zoals gezegd, is de Europese sanctiewetgeving tegen Rusland na twaalf pakketten uiterst complex geworden. Bovendien stellen banken vaak lastige juridische vragen. Zo zien deze vragen regelmatig ook op de naleving van de Amerikaanse sanctiewetgeving op transacties. Bedrijven hebben daar moeite mee.
Ingeval de klant – naar het oordeel van de bank – uiteindelijk onvoldoende informatie verschaft, schuwen banken niet om zware maatregelen te nemen. Bij onregelmatigheden kan de bank zelfs beslissen de bankrelatie op te zeggen. Dit betekent dat de zakelijke rekening wordt opgeheven en de klant op zoek moet gaan naar een nieuwe bank. Dat wordt een zeer moeilijke opgave als de bank tevens beslist de persoonsgegevens van de klant in een verwijzingsregister op te nemen. Opname van een natuurlijke of rechtspersoon in het zogeheten interne of externe verwijzingsregister (IVR/EVR) vanwege een ‘incident’, kan ertoe leiden dat deze persoon niet bij een andere bank terecht kan. [7]
Ten slotte is het aan te raden dat bedrijven ingeval van (mogelijke) onregelmatigheden met betrekking tot de sanctiewetgeving, hiervan vrijwillig melding doen bij overheidsinstanties. Vanwege mogelijke strafrechtelijke gevolgen is het verstandig hierbij gebruik te maken van juridische bijstand en advies van een (gespecialiseerde) advocaat.
Wat betekent dit nu voor bedrijven in Nederland?
Internationaal opererende bedrijven, zowel multinationals als mkb-bedrijven, doen er verstandig aan op hun transacties de voor Rusland ingestelde exportrestricties diepgaand te beoordelen. Niet alleen de overheid eist strikte naleving van de sancties tegen Rusland, maar ook de bank als poortwachter verwacht dit van haar klant.
Meer informatie
Mocht u vragen hebben over de inhoud van dit artikel, neem dan contact op met onze specialist internationale sancties en exportcontroles Tim Hesselink (th@kneppelhout.nl).
[1] https://www.statista.com/statistics/1293531/western-sanctions-imposed-on-russia-by-target/
[2] Het wapenembargo is buiten beschouwing gelaten.
[3] Verordening (EU) nr. 269/2014 van de Raad van 17 maart 2014 betreffende beperkende maatregelen met betrekking tot acties die de territoriale integriteit, soevereiniteit en onafhankelijkheid van Oekraïne ondermijnen of bedreigen (PB L 78 van 17.3.2014). NB: de laatst geconsolideerde versie van deze verordening bevat de huidige toepasselijke wetgeving.
[4] Verordening (EU) nr. 833/2014 van de Raad van 31 juli 2014 betreffende beperkende maatregelen naar aanleiding van de acties van Rusland die de situatie in Oekraïne destabiliseren (PB L 229 van 31.7.2014). Zie NB in noot 3.
[5] Ook geldt er een verbod op dienstverlening aan Russen en Rusland, zoals IT-adviesdiensten en juridische adviesdiensten.
[6] De Europese Commissie heeft een guidance note (leidraad) gepubliceerd: https://finance.ec.europa.eu/eu-and-world/sanctions-restrictive-measures/sanctions-adopted-following-russias-military-aggression-against-ukraine/guidance-documents_en. Hierin staat hoe bedrijven risico’s voor het omzeilen van de sancties kunnen herkennen en hoe zij daarmee moeten omgaan.
[7] https://www.nvb.nl/themas/veilig-bankieren/waarschuwingsregisters-van-banken.
